Mówiąc o edukacji, w kontekście osób niewidomych i słabowidzących, nie możemy zapominać o edukowaniu osób widzących, a właściwie prawidłowo to nazywając, o uwrażliwianiu, informowaniu oraz upowszechnianiu wśród osób widzących wiedzy o osobach z problemami wzrokowymi.
Można zapytać, po co komuś taka wiedza, skoro w swoim otoczeniu nie ma na co dzień osób niewidomych i słabowidzących? Otóż każdy z nas spotkał albo może w każdej chwili spotkać na swojej drodze taką osobę, choćby na chwilę na ulicy. Warto zatem wiedzieć, czy i jak takiej osobie można pomóc. Bo chociaż nie jest to nadzwyczaj trudne, to wymaga nie tylko empatii, ale poznania kilku prostych zasad. Znając je, sprawimy, że osoba niewidoma będzie czuła się z nami bezpiecznie, a sami nie będziemy się obawiali popełnienia jakiejś gafy i dzięki temu kontakt dla obydwu stron będzie satysfakcjonujący.
Przekazywanie wiedzy dotyczącej osób niewidomych odbywa się na kilka sposobów. Najprościej jest w „w warunkach naturalnych”, czyli kiedy osoba widząca ma w rodzinie czy wśród znajomych kogoś niewidomego bądź słabo widzącego i od niego samego może się dowiedzieć jak postępować w różnych sytuacjach. Ponieważ jednak większość ludzi nie ma takiej szansy to dlatego, od kilku lat, różne organizacje i instytucje starają się bardziej systematycznie prowadzić edukację na ten temat.
Taką edukację najlepiej zacząć od najmłodszych, oni najszybciej się uczą, mają odwagę zapytać właściwie o wszystko, a nabytą we wczesnym wieku wrażliwość zabierają zwykle w dorosłe życie. Dlatego fundacje i stowarzyszenia, których celem jest upowszechnianie wiedzy na temat osób z niepełnosprawnością wzroku, wysyłają swoich przedstawicieli do przedszkoli i szkół, aby opowiadali tam o życiu i funkcjonowaniu ludzi niewidomych.
Z reguły prowadzący takie zajęcia sami są niewidomi lub słabowidzący. Niekiedy takie lekcje odbywają się w oparciu o kontakty prywatne, tzn. nauczyciel mający w rodzinie lub wśród znajomych osobę z dysfunkcją wzroku, zaprasza ją do placówki, w której pracuje. Czas trwania i poziom zajęć dostosowany jest do wieku uczniów, jednak zawsze z dużym nastawieniem na jak najmniej teorii, a jak najwięcej praktyki. Dzieci mogą przejść się z białą laską i wystąpić w roli przewodnika osoby niewidomej, spróbować napisać bądź przeczytać coś pismem Braille’a lub z zawiązanymi oczami rozpoznać dotykowo różne przedmioty. Jest też w czasie takich spotkań czas na zadawanie pytań, które bywają naprawdę zaskakujące i intrygujące (np.: „Jak rozróżnia pani ser biały od żółtego?” albo: „Jak niewidomy jeździ samochodem?”).
Niektóre instytucje przyjmują odwrotną formułę, czyli zapraszają przedszkolaki i uczniów z nauczycielami do siebie. Przy Polskim Związku Niewidomych, którego siedziba mieści się przy ul. Konwiktorskiej w Warszawie, działa Laboratorium Ciemności, w którym dzieci i młodzież przez pewien czas doświadczają niewidzenia od strony praktycznej.
Na takie właśnie doświadczenie postawili twórcy powstałej w 2010 r. w Warszawie przy al. Jerozolimskich Niewidzialnej Wystawy. Polega ono na godzinnym zwiedzaniu w całkowitej ciemności, pod „czujnym okiem” niewidomego bądź słabo widzącego przewodnika. Zadaniem gości jest przejście przez sześć całkowicie zaciemnionych pomieszczeń imitujących miejsca istniejące w rzeczywistości, odkrycie znajdujących się tam przedmiotów, w miarę możliwości uniknięcie przeszkód i wykonanie określonych zadań. W ostatnim pomieszczeniu jest czas na pytania i refleksje, a wszystko kończy się zwiedzeniem tzw. części widzialnej, na której przewodnik opowiada o piśmie Braille’a i demonstruje różne „gadżety” ułatwiające życie osobom z dysfunkcją wzroku. Na wystawę mogą wejść wszyscy, którzy ukończyli dziewiąty rok życia.
W ostatnich latach powstały różne tego typu miejsca w Katowicach, Krakowie, łodzi (aż dwa), Opolu, Poznaniu i Toruniu oraz czasowo w Gdańsku.
Dzięki rozwojowi nowych technologii, a w ciągu ostatnich lat również z powodu pandemii, sporo wiedzy na temat osób niewidomych i słabo widzących można znaleźć w Internecie. Na stronach i profilach facebookowych fundacji i stowarzyszeń takich jak: wspomniany już Polski Związek Niewidomych, Fundacja Vis Maior, Fundacja Edukacji Nowoczesnej, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Fundacja „Trakt” czy, powstała niedawno przy Niewidzialnej Wystawie, Fundacja Edukacji Niewidzialnej, a także na YouTube i Tik-Toku.
Jeżeli chodzi o edukację osób dorosłych, to, poza Niewidzialną Wystawą i miejscami jej podobnymi, prowadzone są szkolenia dla różnych grup zawodowych mające na celu wypracowanie standardów i zapewnienie osobom z problemami wzrokowymi profesjonalnej obsługi w miejscach użyteczności publicznej. Na terenie całej Polski, w różnych ośrodkach i na różną skalę odbywają się szkolenia dla policjantów, strażników miejskich, pracowników banków, sądownictwa, transportu, lekarzy, pielęgniarek, a nawet… księży. Szkolenia takie odbywają się z inicjatywy samych niewidomych lub organizacji, w których działają, ale nierzadko również na prośbę poszczególnych służb czy instytucji państwowych lub kościelnych. Powstało także kilka publikacji tematycznych: np. na stronie Niewidzialnej Wystawy (www.niewidzialna.pl) można znaleźć broszurę dla lekarzy opisującą wzorce zachowań wobec pacjenta niewidomego i słabo widzącego, natomiast rybnickie Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych (cris) wydało poradnik dla pracowników policji, sądów, straży miejskiej oraz innych organów zajmujących się kwestiami przestrzegania prawa, a także podobną publikację dla duchowieństwa.
Miejmy nadzieję, że wszystkie opisane wyżej działania będą z czasem przynosić coraz lepsze rezultaty, prowadzić do większego wzajemnego zrozumienia niewidomych i widzących oraz do rzeczywistej, a nie tylko teoretycznej, integracji.
10 zasad pomagania osobie niewidomej stworzonych przez Fundację Vis Maior
OSOBA NIEWIDOMA I SŁABOWIDZĄCA – NIEZALEŻNA, SAMODZIELNA, AKTYWNA. CZY WIESZ, JAK JĄ WSPIERAĆ?
Na pewno czasami spotykasz osobę niewidomą. Czy wiesz, jak jej pomóc? Oto kilka prostych wskazówek:
- PYTAJ. Zawsze najpierw zapytaj, czy i jakiej pomocy potrzebuje.
- NIE OBRAŻAJ SIĘ, jeśli odmówi. Ma takie samo prawo wyboru i decydowania o sobie jak każdy.
- NIE DOTYKAJ JEJ, zanim się na to nie zgodzi – tak samo jak Ty ma swoją sferę prywatnej przestrzeni.
- MÓW bezpośrednio DO NIEJ. Nie przekazuj jej informacji przez osoby, które stoją obok.
- NIE ROZPRASZAJ psa PRZEWODNIKA. NIE MÓW do niego i NIE DOTYKAJ GO. Od tego zależy zdrowie i życie osoby niewidomej.
- INFORMUJ, KIEDY SIĘ ODDALASZ.
- Nigdy NIE PCHAJ OSOBY NIEWIDOMEJ PRZED SOBĄ. Jest to niekomfortowe i niebezpieczne. Prowadząc osobę niewidomą, podaj jej swój łokieć i idź śmiało PRZED NIĄ.
- Czasem potrzebne jej są informacje o otaczającej przestrzeni. OPISZ jej usytuowanie, w szczególności zwróć uwagę na obiekty i przedmioty znajdujące się na jej drodze. Możesz posłużyć się układem wskazówek na tarczy zegara, jak również miarą kąta geometrycznego.
- Pomagając, NIE DECYDUJ ZA NIĄ, sama doskonale wie, czego potrzebuje.
- Pamiętaj, że NIE MUSISZ jej pomagać, jeśli nie chcesz lub nie możesz. Uszanuje Twój wybór.
