Kultura odkrywana na nowo, czyli o nauce jidysz dzisiaj

Maria Drozdowicz
0 komentarz

Wśród uczącej się młodzieży bardzo często usłyszeć można (zasadne) pytanie: „po co mi to?”; „dlaczego mam się tego uczyć?”. Czasem dotyczy ono nielubianej matematyki, innym razem biologii, języka polskiego czy języków obcych, których obecnie często zaczyna się uczyć w bardzo młodym wieku. Próby odpowiedzi na takie pytania, zazwyczaj starają się pokazać związek danej dziedziny z rzeczywistością. Tak na przykład dziecko, które nie lubi uczyć się języka hiszpańskiego, może zmienić swoje nastawienie do niego po wycieczce do Hiszpanii, gdzie jego wiedza okaże się przydatna.

Zdarzają się jednak sytuacje, w których odpowiedź przez proste odniesienie do rzeczywistości nie jest wystarczająca. Czasami okazuje się, że zdobywana wiedza jest zbyt abstrakcyjna; bardziej komplikuje, niż rozjaśnia rzeczywistość, pozwalając dostrzec w niej coś, co na pierwszy rzut oka jest zakryte lub zapomniane. Być może to właśnie te momenty są dla rozwoju i ciekawości osób uczących się najbardziej wartościowe. Pozwalają zrozumieć i docenić złożoność naszego świata. Zdobyć narzędzia do jego odkrywania, otworzyć się na inne i nieznane. Przykładem dziedziny, której zgłębianie nie jest dziś powszechne i nie dostarcza jednoznacznych odpowiedzi, a która otwiera przed uczącym się niezwykłe możliwości – poznawcze i rozwojowe – jest język jidysz.

Jidysz to język, którym od X wieku posługiwali się Żydzi aszkenazyjscy, zamieszkujący głównie Środkową i Wschodnią Europę oraz ich potomkowie. Powstał on na bazie średniowiecznych dialektów języka niemieckiego, zawiera w sobie również elementy hebrajskie i słowiańskie. Przed II wojną światową posługiwało się nim na świecie około 11 milionów osób, mimo że nie był on językiem oficjalnym żadnego niepodległego państwa; znał go wówczas co trzeci mieszkaniec Warszawy. Obecnie różne źródła podają rozbieżne liczby współczesnych użytkowników jidysz: wartości wahają się od jednego do nawet czterech milionów osób, żyjących najczęściej w USA, Izraelu (głównie społeczności ortodoksyjne), Argentynie, Meksyku, Rosji, Białorusi i Ukrainie. Różny jest również poziom języka użytkowników deklarujących jego znajomość – niektórzy znają go jedynie biernie, jako język zasłyszany u starszych członków rodziny. 

Ze względu na katastrofę II wojny światowej, język jidysz stracił na znaczeniu – zarówno w kwestiach kulturowych, jak i społecznych. Dużą grupę osób aktualnie uczących się tego języka stanowią właśnie potomkowie pokolenia, które na co dzień posługiwało się tym językiem. Często są oni już ludźmi starszymi i emerytami. Wracają do podstaw jidysz, który pamiętają z dzieciństwa jako język, używany przez dorosłych, często wtedy, kiedy nie chcieli oni, by dzieci rozumiały, co mówią. Niemniej, język ten zachował się wśród starszego pokolenia jako nośnik tożsamości żydowskiej, a także pewnego obrazu świata, który obecnie często jest na nowo odkrywany przez młodsze pokolenia Żydów i nie-Żydów.

Osobną grupę stanowią bowiem użytkownicy jidysz, którzy nie są Żydami i pochodzą spoza tradycji. Nie mieli oni nigdy naturalnego kontaktu z tym językiem. Są to osoby, które nauczyły się jidysz przez własną ciekawość czy zainteresowanie niezwykle bogatą, a często nietłumaczoną literaturą i kulturą, istniejącą w tym języku. 

Osoby decydujące się na naukę jidysz, podkreślają często piękno tego języka, a także bezpośredniość w kontaktach, na jakie on pozwala. Żartobliwie nazywają go „sekretnym językiem”, który pozwala na komunikację w niewielkiej, ale prężnie działającej i inkluzywnej społeczności jidyszystów. Postrzegają jidysz jako pewnego rodzaju przywilej, który dopuszcza ich nie tylko do kultury, często niedostępnej w żaden inny sposób, ale także pozwala pamiętać oraz uczestniczyć w zbiorowej pamięci społeczności. 

Uczenie się jidysz dzisiaj jest możliwe między innymi dzięki licznym międzynarodowym kursom, programom czy festiwalom;  ich spis utworzony przez “In geveb. A Yournal of Yddish Studies”. Jidysz w Polsce nauczany jest w kilku szkołach, w różny sposób związanych z tradycją żydowską oraz w ramach lektoratów lub studiów judaistycznych na niektórych uczelniach. Istnieje też wiele organizacji, które oferują całoroczne kursy na wszystkich poziomach zaawansowania. Ponadto Centrum Kultury Jidysz organizuje coroczne Międzynarodowe Letnie Seminarium Kultury i Języka Jidysz. Język ten można również co roku usłyszeć w pieśniach w czasie obchodów rocznic wybuchu powstania w getcie warszawskim; podczas przedstawień w Teatrze Żydowskim, na Festiwalu Singera czy też w czasie oddolnej inicjatywy „Śpiewamy w jidysz”.

Te i inne wydarzenia potwierdzają rosnące zainteresowanie językiem jidysz, zarówno w jego funkcji nośnika tożsamości, jak i wytwarzania nowej wspólnoty osób z różnych powodów nim zainteresowanych. Odpowiedź na pytanie: “po co uczyć się jidysz?” jest więc bardzo złożona i jest kwestią indywidualną. Niewątpliwie jednak język ten stanowi klucz do bardzo ciekawego, wielokulturowego, niedostępnego w inny sposób świata, pełnego piękna, złożoności i sprzeczności. 

Źródła:

Shandler J., Wyprawy do jidyszlandu. Postwernakularny język i kultura jidysz, w: Adventures in Yiddishland. Postvernacular Language and Culture, tłum. I. i K. Szymaniak, University of California Press 2008.

jidyszland.pl; facebook.com; ptsj.pl; ingeveb.org; yiddishbookcenter.org; jidyszland.pl; inne-jezyki.amu.edu.pl; instagram.com;

dostęp: 4.02.2023. 

Może Cię zainteresować:

Zostaw komentarz

Ta strona korzysta z plików cookie, aby poprawić Twoje wrażenia. Zakładamy, że nie masz nic przeciwko, ale możesz zrezygnować, jeśli chcesz. Akceptuje Przeczytaj więcej

Polityka prywatności