W czerwcu 2024 roku Fundacja Teach for Poland opublikowała raport Mogę wszystko. Co na to współcześni uczniowie? dotyczący poczucia sprawczości polskich uczniów i ich ogólnego samopoczucia w szkole oraz strachu przed popełnianiem błędów. Badania były prowadzone na terenie trzech województw: małopolskiego, wielkopolskiego i mazowieckiego wśród ponad tysiąca uczniów w piętnastu szkołach publicznych podstawowych i średnich. Celem badania było „zmierzenie kompetencji związanych z poczuciem możliwości – nastawieniem, że wszystko jest możliwe”.
Pytania podzielono na kilka kategorii, takich jak poczucie sprawczości, wiara w siebie, umiejętność rozwiązywania problemów, wytrwałość czy odpowiedzialność. Dotyczyły otwartości w zadawaniu pytań w szkole i sposobów poszukiwania odpowiedzi, strachu przed popełnianiem błędów, bycia ocenianym za swoje działania, a także poczucia akceptacji i bezpieczeństwa w środowisku szkolnym.
Z badań wynika, że duży odsetek uczniów, zarówno w szkole podstawowej – 37%, jak i w liceum – 41,6% zrównuje popełnienie błędu z byciem niemądrym. Około jedna trzecia uczniów, gdy nie ma w jakiejś kwestii pewności, nie zadaje w klasie pytań. W kontekście oceniania ciekawym wydaje się również pytanie o to, czy uczniowie wiedzą, co mogą w swojej pracy poprawić. Niepokojąco wysoki odsetek uczniów (19,3% dla szkół podstawowych i 16,1% dla liceów) wciąż odpowiada, że nie wie, nad czym może pracować i jakie cele sobie stawiać (35% w podstawówkach i 43,9% w liceach), co ukazuje znaczące braki w uzyskiwaniu informacji zwrotnych i umiejętności przeprowadzania autorefleksji i ewaluacji.
Odpowiedzi potwierdzają również ogólne tendencje obserwowane w polskiej szkole, o których informowały już między innymi opublikowane w tym roku wyniki badania PISA. Bardzo wysoka (66% dla szkół podstawowych, prawie 84% dla średnich) jest wśród uczniów samodzielność w poszukiwaniach odpowiedzi na nurtujące pytania. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że za sprawą internetu, sztucznej inteligencji, niemal nieograniczonej dostępności źródeł, redefinicji musi zostać poddana rola nauczyciela. Obok przekazywania wiedzy, do jego zadań powinno być może należeć raczej nawiązywanie relacji i wspieranie młodych ludzi w rozwoju, także emocjonalnym i społecznym. Duża część badanych wciąż nie czuje się w szkole akceptowana i nie ma poczucia, że może liczyć na pomoc, jeśli będzie jej potrzebować. Co więcej, połowa pytanych osób uważa, że nie zauważyłaby, że ktoś pomocy potrzebuje ani nie podjęłaby działania, nawet jeśliby taki fakt zauważyła – zarówno w stosunku do kolegów i koleżanek, jak i szeroko pojętego środowiska szkolnego. Taka tendencja pokazuje potrzebę wykształcenia w uczniach większej empatii i uważności, a także poczucia odpowiedzialności za wspólnotę i przestrzeń, do której przynależą.
Wyniki raportu Fundacji Teach for Poland mają być szeroko dyskutowane w środowisku szkolnym i nauczycielskim, a wyciągnięte wnioski pozwolić opracować program rozwoju nauczycieli i otworzyć pole do zmian, między innymi w zakresie systemu oceniania, uczenia pod klucz czy postrzegania ocen jako wartości nadrzędnej i celu samego w sobie. Ważne wydaje się również przekierowanie uwagi na kształcenie zaufania rówieśniczego i poczucia bezpieczeństwa w środowisku szkolnym. Palącą potrzebą jest nie tylko wykształcanie sprawczości czy odpowiedzialności, lecz także umiejętności dokonywania samooceny i planowania swoich działań.
Źródła:
teachforpoland.org; teachforpoland.org; teachforpoland.org; dostęp: 20.07.2024 r.
