Mindfulness to określenie, które coraz częściej pojawia się w polskim dyskursie edukacyjnym. Tłumaczone jest jako uważność – na otaczający nas świat; na czynność, którą w danej chwili wykonujemy; na własne emocje i reakcje wobec różnych wydarzeń. Jest to metoda coraz częściej stosowana w szkołach, także w ramach regularnych lekcji i treningów. Mają one zapobiegać depresjom, przywrócić umiejętność skupiania się na jednej rzeczy jednocześnie, polepszać relacje interpersonalne (zarówno te rówieśnicze, jak i te z rodzicami czy nauczycielami), pomóc uczniom w radzeniu sobie ze stresem.
Psychiatra Daniel Siegel, popularyzator metody uważności, stworzył do jej opisu model 3xO, na który składają się: obserwacja, otwartość, obiektywizm. Obserwacja charakteryzuje się typowym dla dzieci myśleniem nieschematycznym – zamiast ubierania rzeczywistości w ramy, należy po prostu przyglądać się jej takiej, jaką jest. Otwartość polega na zgodnym przyjmowaniu tego, co nam się przytrafia. Obiektywizm nie wyklucza odczuwania pozytywnych lub negatywnych emocji związanych z danym wydarzeniem, ale zakłada zrozumienie, że nasze reakcje nie są równoznaczne z prawdą o nim.
Opis Siegela zdaje się dobrze ilustrować istotę treningu umiejętności świadomego uczestniczenia w świecie. Przykładem takich treningów jest program Czas na Uważność realizowany w ramach projektu Uważna Szkoła (polski-instytut-mindfulness.pl/). Projekt adresowany do 30 szkół podstawowych, 60 nauczycieli i 1200 uczniów klas VI-VIII, realizowany był od marca 2021 do lutego 2022 roku. Nie opublikowano oficjalnego sprawozdania z efektów projektu, podano jednak przykłady licznych dowodów skuteczności proponowanych rozwiązań (mindfulnessinschools.org). Główną zaletą treningów szkolnych, prowadzonych przez odpowiednio przeszkolonych nauczycieli w ramach godzin wychowawczych jest ich regularność, o którą ciężko przy samodzielnej pracy w domu. Przykładowymi ćwiczeniami praktykowanymi na zajęciach są: ćwiczenia oddechowe (skupianie się na oddechu, regulowanie go), skanowanie ciała, medytacja chwili bieżącej, uważny ruch. Wśród zakładanych korzyści dla nastolatków znajdują się: lepsza koncentracja i pamięć; wzrost poczucia własnej wartości; energia do działania oraz zdobycie pewności w tym działaniu; budowanie lepszych relacji społecznych; rozwój kreatywności. Dodatkowo korzyści zyskują również podnoszący swoje kompetencje nauczyciele.
Podczas gdy w polskich szkołach mindfulness jest pomysłem stosunkowo nowym, w krajach zachodnich jest dość powszechną praktyką, której skuteczność jest naukowo weryfikowana. Uniwersytety angielskie w Oxfordzie, Cambridge, Exeter, King’s College London, University College London oraz amerykańskie w stanie Pensylwania przeprowadziły badania, które mówią o wadach i niepowodzeniach programów treningowych prowadzonych w szkołach. Pracowano z grupą badawczą 28 000 uczniów i 600 nauczycieli w stu szkołach średnich, w których odbywały się regularne lekcje mindfulness. Wyniki ogłoszono na podstawie pięciu badań, prowadzonych na przestrzeni ośmiu lat przez stu naukowców. Pokazują one, że mindfulness w ramach zajęć szkolnych nie przynosi oczekiwanych rezultatów: nie poprawia znacząco dobrostanu uczniów ani nie ma zauważalnego wpływu na ich zdrowie psychiczne. Lekcje uważności bywają dla uczniów nieatrakcyjne i nudne, co powoduje, że nie wykonują regularnych ćwiczeń i nie wykorzystują poznanych technik poza zajęciami.
Mimo że badania wykazały słabości proponowanej metody, to jednocześnie zwracają one uwagę na jej pozytywny (choć krótkotrwały) wpływ na nauczycieli i ich zmagania z wypaleniem zawodowym oraz na atmosferę w szkole.
Źródła:
theguardian.com/mindfulness-schools-does-not-improve-mental-health-study, polski-instytut-mindfulness.pl, opsychologii.pl/o-uwaznosci-dla-nauczycieli, mindfulnessinschools.org, sp35czest.szkolnastrona.pl/UwaznaSzkola-INFORMATOR,
dostęp: 14.07.2022.