PISA (Programme for International Student Assessment, czyli Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) to międzynarodowe, porównawcze badanie kompetencji edukacyjnych, w którym raz na trzy lata uczestniczą piętnastolatkowie z około 80 gospodarek świata. Sprawdzane są w nim trzy umiejętności podstawowe: rozumienie czytanego tekstu, umiejętności matematyczne oraz rozumowanie w naukach przyrodniczych. Dodatkowo w każdej edycji sprawdzane są kompetencje uznane za szczególnie istotne dla sprawnego funkcjonowania we współczesnym świecie (w ostatnim badaniu były to umiejętności finansowe oraz zdolność kreatywnego myślenia). 5 grudnia opublikowane zostały wyniki najnowszego badania PISA z 2022 roku, które zostało przesunięte w czasie o rok ze względu na pandemię covid.
Pandemia wpłynęła nie tylko na czas prowadzenia badania, ale również na jego wyniki. W większości krajów, rezultaty uczniów po doświadczeniu izolacji spowodowanej pandemią spadły w stosunku do poprzednich lat. Dla Polski zmiany te są duże. Znajdujemy się w grupie takich krajów jak: Azerbejdżan, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Czarnogóra, Holandia, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja i Tajlandia, które zanotowały spadek o ponad 20 punktów dla matematyki. Co więcej, prawie jedna czwarta (23%) nastolatków w Polsce znajduje się na najniższych poziomach umiejętności czytania ze zrozumieniem. Oznaczać to może problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie i korzystaniem z tekstów pisanych, w tym także użytkowych – jak np. umowa o pracę czy o wynajem mieszkania. Stosunkowo najniższy spadek zanotowano dla grupy nauk przyrodniczych, jest to jednak wciąż różnica rzędu 10 punktów.
Polska, nazywana „krajem cudu edukacyjnego”, przez lata osiągała jedne z najwyższych wyników badań PISA, a w kolejnych edycjach notowała skokowe wręcz poprawy. Przyczyn przerwania tendencji rosnącej doszukuje się nie tylko w pandemii i nauczaniu zdalnym, lecz także w reformie systemu oświatowego, zlikwidowaniu gimnazjów i ogólnym kryzysie szkolnictwa. Mimo zauważalnego spadku (który jest udziałem znacznej większości badanych obszarów), polscy uczniowie wciąż osiągają wysokie wyniki na tle innych krajów. Tegoroczna punktacja przedstawia się następująco:
- matematyka – 489 punktów;
- czytanie ze zrozumieniem – 489 punktów;
- rozumowanie w naukach przyrodniczych – 499 punktów.
W krajach Unii Europejskiej lepszy wynik z matematyki osiągnęła jedynie Estonia. Wynik Polski zbliżony jest do wyników np. Holandii, Wielkiej Brytanii, Czech czy Finlandii i jest powyżej średniej OECD (The Organisation for Economic Co-operation and Development), która wynosi 472 punkty. Najlepiej w klasyfikacji wypadły: Singapur (575 punktów), Makao (552) i Tajwan (547).
W pomiarze rozumienia czytanego tekstu również najlepiej wypada Singapur (543 punkty); kolejne miejsca przypadają Irlandii i Japonii (oba kraje osiągnęły 516 punktów). Mimo znaczącego spadku i alarmującego ostrzeżenia, o niewystarczających kompetencjach uczniów w tej dziedzinie, wynik Polski wciąż jest wyższy niż średnia OECD oraz jest jednym z wyższych wyników w Unii Europejskiej. Spadła liczba uczniów o najwyższych umiejętnościach (z 12 na 9%).
W zakresie nauk przyrodniczych Polska jest na miejscu 17. z 81 badanych obszarów. Zajmuje 13. miejsce wśród krajów OECD (osiągając wynik znacząco – o 14% – przewyższający średnią) oraz 5. wśród krajów UE. Najwyższy wynik 561 punktów także w tej części badania osiągnął Singapur.
Wyniki w Polsce znacząco różnią się ze względu na rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają badani. Najwięcej punktów osiągają uczniowie z liceów ogólnokształcących, umiejętności uczniów z techników oceniane są jako „przeciętne”. Niepokojąco niskie są wyniki szkół branżowych I stopnia. Ponad połowa ich uczniów ma bardzo niskie umiejętności we wszystkich sprawdzanych dziedzinach.
Badanie PISA to jednak nie tylko tabele porównujące wyniki testów. Nie skupia się jedynie na umiejętnościach szkolnych, stara się odpowiadać na potrzeby zmieniającego się świata. Uczniowie nie tylko uczestniczą w testach kompetencji, odpowiadają również na pytania dotyczące samopoczucia w szkole, dobrostanu psychicznego czy umiejętności społecznych. W analizie badań brane są pod uwagę różne czynniki, takie jak warunki socjoekonomiczne czy płeć. Analizy wyników często dostarczają istotnych diagnoz społecznych i wskazują kierunek zmian. Przykładowo uczniowie niemieccy osiągnęli w 2000 roku bardzo niskie wyniki w zakresie czytania ze zrozumieniem. Znaczące były również różnice między uczniami o lepszym i gorszym statusie materialnym. Kraj podjął wówczas szereg reform oświatowych, wyznaczył standardy nauczania i regularnie je kontrolował, położył duży nacisk na kształcenie i dokształcanie nauczycieli. W 2015 roku Niemcy znalazły się w czytaniu ze zrozumieniem ponad średnią OECD, w dużej mierze za sprawą uczniów o niższym statusie socjoekonomicznym.
Najnowsze zalecenia PISA dotyczą skrócenia do minimum czasu nauki zdalnej oraz opóźnienia momentu wyboru specjalizacji zawodowej. W obu przypadkach Polska podąża w kierunku odwrotnym: edukacja zdalna w Polsce w czasie pandemii trwała znacznie dłużej niż w większości krajów, a czas edukacji podstawowej skrócono do 8 lat.
Źródła:
pisa.ibe.edu.pl; oecd.org/pisa/; gov.pl; podcast Polityki Insight Szkoła nudy i lęku open.spotify.com
dostęp: 23.12.2023.
