Ruch i jego znaczenie w edukacji leśnej

Izabela Zoń
0 komentarz

Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek,
ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu.”

Wojciech Oczko (1537–1599) – doktor medycyny i filozofii,
nadworny lekarz królów polskich 

O zbawiennej roli ruchu w życiu człowieka napisano wiele rozpraw naukowych i książek, które nie mają aspiracji rozpowszechniania wiedzy wynikającej z badań. Każdy z nas z własnego doświadczenia wie, że ruch w każdej formie i w każdym wymiarze jest zbawienny i konieczny dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania naszego organizmu. Skoro wiedza o tym fakcie jest tak powszechna i oczywista, to dlaczego nie przekłada się na nasze codzienne życie, na funkcjonowanie naszych szkół?

Istotnym problemem naszych czasów – naszej wizji i realizacji procesów wychowawczych i edukacyjnych na poziomie szkoły jest stosunkowo niski poziom aktywności ruchowej dzieci i młodzieży. Oczywiste korzyści płynące z aktywności ruchowej odsuwane są na margines ze względu na przekonanie, że czynniki edukacyjne – czyli konkretna wiedza, powinny być przekazywane przede wszystkim w tradycyjny sposób, w ławce szkolnej.

Takie założenie odrzuca idea leśnych przedszkoli i leśnych klas, w których ruch na świeżym powietrzu jest głównym czynnikiem kształtującym i stwarzającym warunki do nauki i samą naukę. Wychodząc z przekonania, że aktywności związane z ruchem, z motoryką małą i dużą są istotnym źródłem poznawania świata przez dziecko, leśna edukacja wyprowadza dzieci z sal przedszkolnych i lekcyjnych do miejsca, w którym są idealne warunki do realizowania aktywności fizycznej w różny sposób i na różnych poziomach. Fakt, „że dzieci aktywne fizycznie mają wyższy poziom koncentracji na różnych zadaniach, są także bardziej kreatywne, co koreluje z lepszymi wynikami nauczania w porównaniu z nieaktywnymi fizycznie rówieśnikami” (Cieszyńska 2020) został dowiedziony naukowo. Opisany stan rzeczy wynika z faktu, że ruch – trening fizyczny prowadzi do korzystnych zmian w korze mózgowej, szczególnie w strukturach płatów czołowych i w hipokampie.

Deficyt tak koniecznego dla rozwoju dziecka ruchu powoduje, że coraz większa grupa rodziców decyduje się na poszukiwanie placówek oświatowych, w których kładzie się nacisk na szeroko rozumianą aktywność fizyczną na łonie natury. Pogłębienie się tego deficytu bezsprzecznie spowodowała pandemia Covid 19, która na długie godziny, dni, a nawet tygodnie nie tylko ograniczyła  aktywność fizyczną, ale w wielu przypadkach całkowicie ją wyeliminowała.

Jaki ruch, jaką aktywność stwarza leśna edukacja? Taką, która jest najbardziej pożądana w rozwoju dziecka i w szeroko rozumianym procesie edukacji. Uczenie się świata, otaczającego przedszkolaka lub ucznia,  musi zachodzić na drodze własnej(samodzielnie lub z innymi)kreowanej aktywności. Konieczne jest odejście od modelu, w którym dziecko jest nauczane i przejście do modelu, w którym samo musi się uczyć. W ruchu, w przestrzeni stwarzającej warunki do podejmowania przez dziecko własnej aktywności. Neurobiolodzy zauważają i podkreślają rolę aktywności własnej: „uczenie się, a nie samo dostarczanie bodźców ratuje neurony od śmierci (Shors 2015). Brak, ograniczenie lub zakłócenie rozwoju ruchowego skutkuje znacznym obniżeniem aktywności neuronów zwierciadlanych, co w pierwszych latach życia dziecka uniemożliwia prawidłowe kształtowanie się wszystkich funkcji poznawczych (Cieszyńska  2020).

W leśnym przedszkolu – w leśnej klasie to dzieci inicjują wybraną przez siebie formę aktywności, rodzaj ruchowej zabawy – nauki. Przestrzeń ta stwarza warunki do niczym nieskrępowanej aktywności fizycznej u dzieci, które znajdują się w fazie intensywnego rozwoju własnego skorelowanego z wzmacnianiem i doskonaleniem umiejętności już nabytych.  W specjalnie zaaranżowanej scenerii, w otoczeniu natury, zaspokajany jest brak, a czasem nawet głód ruchu. Wykonywanie różnych zadań, rozwiązywanie pojawiających się w trakcie zajęć problemów wspierane aktywnością ruchową przychodzi dużo łatwiej niż w tradycyjnym modelu edukacji, a „dzieje się” tak, jakby obok, wspierając cały proces nauki życia.

Aktywność ruchowa w leśnej przestrzeni gwarantuje realizację wszystkich czterech wyróżnionych jej funkcji, czyli funkcji stymulacyjnej, adaptacyjnej, kompensacyjnej i korekcyjnej.

Ta pierwsza przede wszystkim wpływa na właściwy rozwój organizmu młodego człowieka  – stymuluje mięśnie, kości, układ krążeniowo – naczyniowy, układ oddechowy i nerwowy. Dzięki ruchowi dziecko poznaje otaczający je świat i rządzące nim mechanizmy, kształtuje pamięć, uwagę, rozwija samodzielność i ćwiczy umiejętność pracy w grupie. Uczy się zachowań prospołecznych.

Funkcja adaptacyjna realizuje się w przystosowywaniu się dziecka do zmieniających się warunków życia – różne warunki atmosferyczne, różne sytuacje społeczne – dużo mniej schematyczne niż te w sali lekcyjnej, w końcu różny przebieg samych zajęć – duży wpływ na ich kształt mają same dzieci.

W ramach funkcji kompensacyjnej ruch w leśnej edukacji wyrównuje niekorzystny wpływ takich bodźców, które ograniczają do minimum lub wręcz obdzierają z aktywności ruchowej. Są to między innymi telewizja, komputer, telefon, a w ostatnim czasie edukacja online. W taki sposób przywraca się równowagę między czynnikami korzystnymi i szkodliwymi dla organizmu młodego człowieka.

Ostatnia z funkcji ruchu – korekcyjna – pełni rolę terapeutyczną i leczniczą. W leśnej klasie można zlikwidować, złagodzić odchylenia rozwojowe powstałe w wyniku chorób lub nieprawidłowego rozwoju.

Ruch to zdrowie. Ten powszechnie znany truizm bardzo często pozostaje tylko frazą płynącą z naszych ust. Dzieci, których aktywność ruchowa ograniczona jest do przemieszczania się po domu lub drogi z domu do szkoły (często pokonywanej samochodem) potrzebują jak tlenu ruchu, który, jak podkreślono wielokrotnie w tym tekście, ma nieprzeceniony wpływ na rozwój i życie naszych dzieci i każdego z nas.

Bibliografia:
1.     Białas L., Ruch bramą do nauki, [w:] “Bliżej Przedszkola”, nr 5, 2009
2.     Bryant P.E., Colman A.M, Psychologia rozwojowa, Poznań, 1997
3.     Cieszyńska J.,  Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego, Kraków, 2020
4.     Fall – Ławryniuk M.,  Ciało i umysł lubią ruch, [w:] ”Bliżej Przedszkola”, nr 6, 2009
5.     Kaczmarzyk M,  Szkoła neuronów, Słupsk, 2018
6.     Louv R., Ostatnie dziecko lasu, Warszawa, 2014   
7. Marzec A., Aktywność fizyczna w procesie wspomagania rozwoju dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi [w:] “Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna”, nr 10, 2017.
8.     Shors T.J., Neurony umieraja z nudów, [w:] “Świat Nauki”, nr 4, 2009

Może Cię zainteresować:

Zostaw komentarz

Ta strona korzysta z plików cookie, aby poprawić Twoje wrażenia. Zakładamy, że nie masz nic przeciwko, ale możesz zrezygnować, jeśli chcesz. Akceptuje Przeczytaj więcej

Polityka prywatności

22 kwietnia 2023

Święto Leśnej Edukacji

Przygotowaliśmy dużo atrakcji i wydarzeń dla dzieci, młodzieży, całych rodzin oraz dorosłych!