Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek,
Wojciech Oczko (1537–1599) – doktor medycyny i filozofii,
ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu.”
nadworny lekarz królów polskich
O zbawiennej roli ruchu w życiu człowieka napisano wiele rozpraw naukowych i książek, które nie mają aspiracji rozpowszechniania wiedzy wynikającej z badań. Każdy z nas z własnego doświadczenia wie, że ruch w każdej formie i w każdym wymiarze jest zbawienny i konieczny dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania naszego organizmu. Skoro wiedza o tym fakcie jest tak powszechna i oczywista, to dlaczego nie przekłada się na nasze codzienne życie, na funkcjonowanie naszych szkół?
Istotnym problemem naszych czasów – naszej wizji i realizacji procesów wychowawczych i edukacyjnych na poziomie szkoły jest stosunkowo niski poziom aktywności ruchowej dzieci i młodzieży. Oczywiste korzyści płynące z aktywności ruchowej odsuwane są na margines ze względu na przekonanie, że czynniki edukacyjne – czyli konkretna wiedza, powinny być przekazywane przede wszystkim w tradycyjny sposób, w ławce szkolnej.
Takie założenie odrzuca idea leśnych przedszkoli i leśnych klas, w których ruch na świeżym powietrzu jest głównym czynnikiem kształtującym i stwarzającym warunki do nauki i samą naukę. Wychodząc z przekonania, że aktywności związane z ruchem, z motoryką małą i dużą są istotnym źródłem poznawania świata przez dziecko, leśna edukacja wyprowadza dzieci z sal przedszkolnych i lekcyjnych do miejsca, w którym są idealne warunki do realizowania aktywności fizycznej w różny sposób i na różnych poziomach. Fakt, „że dzieci aktywne fizycznie mają wyższy poziom koncentracji na różnych zadaniach, są także bardziej kreatywne, co koreluje z lepszymi wynikami nauczania w porównaniu z nieaktywnymi fizycznie rówieśnikami” (Cieszyńska 2020) został dowiedziony naukowo. Opisany stan rzeczy wynika z faktu, że ruch – trening fizyczny prowadzi do korzystnych zmian w korze mózgowej, szczególnie w strukturach płatów czołowych i w hipokampie.
Deficyt tak koniecznego dla rozwoju dziecka ruchu powoduje, że coraz większa grupa rodziców decyduje się na poszukiwanie placówek oświatowych, w których kładzie się nacisk na szeroko rozumianą aktywność fizyczną na łonie natury. Pogłębienie się tego deficytu bezsprzecznie spowodowała pandemia Covid 19, która na długie godziny, dni, a nawet tygodnie nie tylko ograniczyła aktywność fizyczną, ale w wielu przypadkach całkowicie ją wyeliminowała.
Jaki ruch, jaką aktywność stwarza leśna edukacja? Taką, która jest najbardziej pożądana w rozwoju dziecka i w szeroko rozumianym procesie edukacji. Uczenie się świata, otaczającego przedszkolaka lub ucznia, musi zachodzić na drodze własnej(samodzielnie lub z innymi)kreowanej aktywności. Konieczne jest odejście od modelu, w którym dziecko jest nauczane i przejście do modelu, w którym samo musi się uczyć. W ruchu, w przestrzeni stwarzającej warunki do podejmowania przez dziecko własnej aktywności. Neurobiolodzy zauważają i podkreślają rolę aktywności własnej: „uczenie się, a nie samo dostarczanie bodźców ratuje neurony od śmierci (Shors 2015). Brak, ograniczenie lub zakłócenie rozwoju ruchowego skutkuje znacznym obniżeniem aktywności neuronów zwierciadlanych, co w pierwszych latach życia dziecka uniemożliwia prawidłowe kształtowanie się wszystkich funkcji poznawczych (Cieszyńska 2020).
W leśnym przedszkolu – w leśnej klasie to dzieci inicjują wybraną przez siebie formę aktywności, rodzaj ruchowej zabawy – nauki. Przestrzeń ta stwarza warunki do niczym nieskrępowanej aktywności fizycznej u dzieci, które znajdują się w fazie intensywnego rozwoju własnego skorelowanego z wzmacnianiem i doskonaleniem umiejętności już nabytych. W specjalnie zaaranżowanej scenerii, w otoczeniu natury, zaspokajany jest brak, a czasem nawet głód ruchu. Wykonywanie różnych zadań, rozwiązywanie pojawiających się w trakcie zajęć problemów wspierane aktywnością ruchową przychodzi dużo łatwiej niż w tradycyjnym modelu edukacji, a „dzieje się” tak, jakby obok, wspierając cały proces nauki życia.
Aktywność ruchowa w leśnej przestrzeni gwarantuje realizację wszystkich czterech wyróżnionych jej funkcji, czyli funkcji stymulacyjnej, adaptacyjnej, kompensacyjnej i korekcyjnej.
Ta pierwsza przede wszystkim wpływa na właściwy rozwój organizmu młodego człowieka – stymuluje mięśnie, kości, układ krążeniowo – naczyniowy, układ oddechowy i nerwowy. Dzięki ruchowi dziecko poznaje otaczający je świat i rządzące nim mechanizmy, kształtuje pamięć, uwagę, rozwija samodzielność i ćwiczy umiejętność pracy w grupie. Uczy się zachowań prospołecznych.
Funkcja adaptacyjna realizuje się w przystosowywaniu się dziecka do zmieniających się warunków życia – różne warunki atmosferyczne, różne sytuacje społeczne – dużo mniej schematyczne niż te w sali lekcyjnej, w końcu różny przebieg samych zajęć – duży wpływ na ich kształt mają same dzieci.
W ramach funkcji kompensacyjnej ruch w leśnej edukacji wyrównuje niekorzystny wpływ takich bodźców, które ograniczają do minimum lub wręcz obdzierają z aktywności ruchowej. Są to między innymi telewizja, komputer, telefon, a w ostatnim czasie edukacja online. W taki sposób przywraca się równowagę między czynnikami korzystnymi i szkodliwymi dla organizmu młodego człowieka.
Ostatnia z funkcji ruchu – korekcyjna – pełni rolę terapeutyczną i leczniczą. W leśnej klasie można zlikwidować, złagodzić odchylenia rozwojowe powstałe w wyniku chorób lub nieprawidłowego rozwoju.
Ruch to zdrowie. Ten powszechnie znany truizm bardzo często pozostaje tylko frazą płynącą z naszych ust. Dzieci, których aktywność ruchowa ograniczona jest do przemieszczania się po domu lub drogi z domu do szkoły (często pokonywanej samochodem) potrzebują jak tlenu ruchu, który, jak podkreślono wielokrotnie w tym tekście, ma nieprzeceniony wpływ na rozwój i życie naszych dzieci i każdego z nas.
Bibliografia:
1. Białas L., Ruch bramą do nauki, [w:] “Bliżej Przedszkola”, nr 5, 2009
2. Bryant P.E., Colman A.M, Psychologia rozwojowa, Poznań, 1997
3. Cieszyńska J., Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego, Kraków, 2020
4. Fall – Ławryniuk M., Ciało i umysł lubią ruch, [w:] ”Bliżej Przedszkola”, nr 6, 2009
5. Kaczmarzyk M, Szkoła neuronów, Słupsk, 2018
6. Louv R., Ostatnie dziecko lasu, Warszawa, 2014
7. Marzec A., Aktywność fizyczna w procesie wspomagania rozwoju dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi [w:] “Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna”, nr 10, 2017.
8. Shors T.J., Neurony umieraja z nudów, [w:] “Świat Nauki”, nr 4, 2009
