Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego został założony przez Jacka i Danutę Kuroniów oraz syna Danuty Pawła Winiarskiego i jego żonę Katarzynę na początku lat dwutysięcznych we wsi Teremiski, położonej przy Puszczy Białowieskiej, w powiecie hajnowskim. Sposób funkcjonowania tego miejsca miał się wpisywać w tradycję uniwersytetów powszechnych. Ich celem było szerzenie edukacji dostępnej dla wszystkich, bez względu na wiek (uniwersytety trzeciego wieku), wykształcenie (aby uczęszczać na zajęcia na uniwersytecie powszechnym nie trzeba mieć zdanej matury), przynależność społeczną i kulturową. Głównym celem Uniwersytetu w Teremiskach była popularyzacja wiedzy i kultury w środowiskach, które mają do nich utrudniony dostęp, a także pomoc w odnajdywaniu ścieżek w nowym, skomplikowanym, świecie po transformacji gospodarczej i ustrojowej oraz wspieranie w podejmowaniu lokalnych działań.
Podstawowym pomysłem Uniwersytetu było stworzenie społeczności uczących i uczących się, opartej na zasadach partnerstwa i wspólnoty. Program Uniwersytetu skierowany był przede wszystkim do osób pochodzących ze wsi (często znajdujących się na terenie dawnych PGR-ów) i małych miejscowości, w których młodzi ludzie często nie mieli żadnych perspektyw pracy i rozwoju, a także do osób, których sytuacja życiowa i status materialny uniemożliwiały regularną naukę w szkołach i na uczelniach wyższych. Studia miały trwać pięć lat i obejmować obszary takie jak: wiedza o przeszłości, rozumienie współczesności, uczestnictwo w kulturze, ekonomię społeczną, postawę człowieka wobec natury oraz języki obce: angielski i francuski. Przez pierwszy rok programu około dwadzieścioro studentów mieszkało wraz z osobami prowadzącymi Uniwersytet w domu w Teremiskach, kupionym przez Adama Wajraka specjalnie do tego celu. Czas wypełniały zajęcia, prowadzone w znacznej mierze przez przyjezdnych wykładowców oraz czynności związane ze wspólnym gospodarowaniem i dbaniem o przestrzeń. W kolejnych latach zajęcia odbywały się na sesjach zjazdowych w Warszawie, aulę wykładową stanowił pokój Jacka Kuronia w jego mieszkaniu na Żoliborzu. Studenci dostawali przez ten czas wsparcie lokalowe i finansowe. Oprócz studiowania na Uniwersytecie Powszechnym, pracowali, kończyli szkoły i przygotowywali się do matur, zaczynali studia na regularnych uczelniach wyższych.
Kilka podstawowych celów i wartości przyświecało Uniwersytetowi. Metoda domowa uczyła organizacji, szacunku, zaufania i dbania o siebie nawzajem poprzez codzienne, wspólne funkcjonowanie. Metoda zadaniowa dawała poczucie sprawczości i odpowiedzialności za całokształt podejmowanego zadania – pokazywała jak przeprowadzić plany od początku do końca, w myśl maksymy Kuronia, że każde zadanie powinno być trochę za trudne, tak by było jednocześnie wyzwaniem. Metoda warsztatu twórczego miała dawać możliwość odnalezienia siebie i swojej tożsamości, dając jednocześnie przestrzeń do wyrażania siebie i czynnego wpływania na świat dookoła. Wreszcie, uzupełniające się wzajemnie metody akademicka i terenowa, pozwalały teoretycznie i doświadczalnie poznawać otaczający świat, rozbudzać ciekawość oraz umiejętność krytycznej oceny rzeczywistości i stawiania pytań oraz rozpoznawać obszary do podejmowania realnych działań.
Pierwszy rektor Uniwersytetu w Teremiskach, Jacek Kuroń, powtarzał, że kształt nowego, rodzącego się na naszych oczach świata, uzależniony jest od tego, czy ludzie będą umieli tworzyć i kochać – czyli tworzyć w miłości. I to był prawdziwy cel tej samouczącej i samoorganizującej się społeczności.
Uniwersytet funkcjonował przez pierwszą dekadę lat dwutysięcznych. Musiał zakończyć swoją działalność ze względu na brak środków, a także zmianę sposobu finansowania po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Paweł i Katarzyna Winiarscy osiedlili się na stałe w Teremiskach i nie zaprzestali działań na rzecz lokalnej społeczności i współpracy z nią. Jeszcze w ramach Uniwersytetu prowadzone były zajęcia teatralne oparte na programie edukacji międzykulturowej. W 2004 roku przybrały one formę znanego dziś na całą Polskę Teatru w Stodole (https://teatrpolska.pl/dom-kultury/92/). Dzięki Uniwersytetowi i kolejnym przedsięwzięciom organizowanym przez Fundację Edukacyjną Jacka Kuronia powiat hajnowski zaistniał na mapie Polski jako ważny ośrodek kultury, a wielu młodych ludzi – wychowanków, studentów, dostało szansę rozwijania się i świadomego zaangażowania w działania na rzecz lokalnych społeczności.
Źródła: e-mentor.edu.pl, poranny.pl/teremiski-uniwersytet-powszechny-i-edukacja-kulturowa, bialystok.wyborcza.pl/uniwersytet-w-teremiskach-czeka-na-mlodych-z-podlasia, spolecznik20.pl/teatr-w-stodole-teremiski
dostęp: 13.11.2022.